Вялікая калекцыя лялек, у тым ліку і абярэгаў, сабрана ў цэнтры рамёстваў. Усе яны выраблены майстрамі строга ў старадаўняй тэхніцы. Даўней для гэтай справы выбіралі пэўны час і нават пэўны настрой. Напрыклад, ляльку “на здароўе” робяць на зыходзе месяца. Практычна ўсе астатнія вырабляюцца на маладзік і абавязкова ў думках пра тое, чаму павінна паспрыяць лялька. Дарэчы, існавала вельмі шмат забабонаў наконт вырабу абярэгаў… Экскурсію па лялечнай скарбніцы правяла загадчык цэнтра Вольга Давыдкіна.
— Калі зазірнуць у гісторыю лялькі, то можна знайсці многа цікавага. Напрыклад, не выкарыстоўвалі ні нажніц, ні іголак — нічога вострага. Тканіну рвалі, а потым ці звязвалі, ці скручвалі. У залежнасці ад гэтага лялькі-абярэгі падзяляліся на “матанкі” і “сталбушкі”.
Лялькі-абярэгі не маюць твару: з тварам надаецца душа, такая цацка магла ўвабраць нядобрыя думкі чалавека, які нават выпадкова аказаўся побач з майстрыхай. Акрамя таго, маляванне твараў лічылася чорнай магіяй.
Вельмі многія лялькі засцерагалі ад сурокаў, дурнога вока; іх вешалі на самае бачнае месца ля ўваходу, каб, зірнуўшы на ляльку, злы чалавек пакінуў на ёй сваю негатыўную энергію. Суправаджалі ж лялькі-абярэгі чалавека ўсё жыццё ад самага нара-джэння і нават раней, паколькі існуе і “Таўстушка” — абярэг цяжарных жанчын. З дапамогай абярэгаў дзяўчаты шукалі сабе жаніха і чакалі выканання жаданняў, маці адганяла хваробы ад дзяцей, старэйшыя ў родзе жанчыны абаранялі дом ад нячыстай сілы і благога вока.
— Якая тканіна выкарыстоўвалася для вырабу лялек?
— Ляльку рабілі на працягу аднаго дня, а дакладней, за адзін прысест: сабраўся з пазітыўнымі думкамі, натрапіў на настрой — і майструй. Вельмі часта для абярэгаў выкарыстоўвалі тканіну з ужо ношаных сукенак. Лічылася выдатным, што дабро перайшло ў дабро. Адзіная ўмова — абавязкова каб прысутнічаў чырвоны колер, няхай гэта будзе танюткая стужачка пад хусткай ці арнамент на спадніцы.
— Якія лялькі былі самыя папулярныя?
— “Крупенічка” і “Багач” спрыялі дастатку ў хаце і ставіліся ў чырвоным куце. Зерне з гэтых лялек вясной высявалі на ўчастку першым, каб мець добры ўраджай.
“Берагіня роду” ахоўвала ўвесь род і таксама ставілася ў хаце ў чырвоным куце. За поясам гэтая лялька мела мяшочкі з зернем і грошыкамі, каб усе члены роду жылі ў дастатку.
Абярэг “На здароўе” робіцца з ільну. Чым меней “жыла” гэтая лялька — тым лепш. Так-так, бо калі яе майстравалі, загадвалі, каб яна забрала на сябе ўсю немач чалавека, а калі ён папраўляўся ад хваробы — ляльку спальвалі.
Назва лялькі “Дабрабытніца” гаворыць сама за сябе — несці багацце, дабрабыт; у яе аснову заўсёды кладзецца манета.
“Жаданніцу” нікому не паказвалі, захоўвалі ў сваім пакоі побач з люстэркам. Загадваючы пажаданні, яе ўпрыгожвалі чырвонай стужкай, пацеркамі, кветачкамі.
“Кубышка-траўніца” напаўнялася мятай, чаборам, ліпай, самымі рознымі травамі, у залежнасці ад захворвання. Яны спрыялі выздараўленню пры прастудзе, мацавалі сон, здымалі галаўны боль.
“Неразлучнікаў” дарылі маладым на вяселле, каб яны заўжды былі разам, захоўвалі ў сям’і лад. Гэту ляльку-абярэг можна дарыць і на юбілейныя вяселлі.
Навучальная лялька «Адарунак у падарунак» была першай, якую дзіця павінна было зрабіць само ва ўзросце 3-4 гадоў. Бабулі навучалі дзяцей рабіць гэтую лялечку як знак удзячнасці. Дзеці рабілі гэтую ляльку і для бацькоў; з малых гадоў іх прывучалі быць ўдзячнымі за тое, што пра іх клапоцяцца і гадуюць.
Тэкст і фота:
Вікторыя СЫЦІК.
